نفت و توسعه مالی کشور - هدا بلاگ

صادرات کالا های اولیه یا خام فروشی درصد بالایی از صادرات کشور های توسعه نیافته را تشکیل می دهد. در مقابل کالا هایی که در کارخانه ها به کالا های مصرفی تبدیل می شوند ارزش افزوده بیشتری، نصیب کشور می نمایند و در فرآیند فراوری، نیروی کار و نهاده های فراوری بکار گرفته می گردد. همچنین اشتغالزایی که صورت می گیرد به همراه اثرات مثبت بر تراز تجاری، تاثیر مثبتی بر کاهش معضلات اجتماعی دارد و ضربه پذیری اقتصاد کشور دارد.

آمار های انتشار یافته توسط بانک جهانی بعنوان یکی از سازمان های بین المللی، نشان می دهد که در سال 1990 ترکیب صادرات کالا ها در کشور های در حال توسعه 72 درصد و کالا های کارخانه ای 28 درصد بوده است و این ترکیب برای کشور های توسعه یافته دقیقا برعکس بوده و 81 درصد کالاها، کارخانه ای و 19 درصد، کالا های اولیه بوده است. واضع و روشن است که کارخانه ای کردن کالا ها در کشور گام مهمی در توسعه بشمار می رود.

با این شرح نگاهی به شرایط صنعت نفت، گاز و پتروشیمی روشن می سازد، در سال های اخیر فرایند جایگزینی کالاهای های کارخانه ای بجای خام فروشی در این صنعت مهم، به درستی اجرا شده است. کارخانه هایی مورد احتیاج در صنعت نفت برای فراوری کالا های جدید و جلوگیری از خام فروشی شامل پالایشگاه ها و صنایع پتروشیمی است. از طرف دیگر سیاست صادرات گاز طبیعی بصورت خام و یا توسعه گارزسانی به صنایع و تامین انرژی مورد احتیاج صنعت، یاری بزرگی به صنایعی است که کالا های کارخانه فراوری می نمایند.

نگاهی به شرایط فراوری و صادرات نفت خام نشان می دهد که احداث و توسعه پالایشگاه ها و مجتمع های پتروشیمی در سال های اخیر به بهینه نمودن ترکیب صادرات محصولات مرتبط با صنعت نفت منجر شده و کوشش برای دستیابی به اهداف افزایش ارزش افزوده به وسیله تبدیل نفت خام به فراورده های نفتی نتایج خوبی به همراه داشته است.

نگاهی به جدول شماره 1 نشان می دهد در دوره زمانی 1385 تا 1397 برنامه ریزی اجرا شده در احداث و توسعه پالایشگاه ها توانسته، تقریبا 37 درصد ظرفیت پالایش نفت خام در داخل را افزایش دهد. این رشد در مصرف نفت خام در پالایشگاه های داخل به معنی عدم احتیاج به فروش نفت خام به همین میزان بعلاوه اشتغالزایی و تسلط بر بازار فرآورد های نفتی منطقه به وسیله فراوری فرآورده های نفتی است.

جدول شماره 1- ظرفیت تصفیه نفت خام در پالایشگاه های داخلی (هزار بشکه)

ماخذ: سالنامه آماری 1397

جدول شماره 1 نفت خام مصرف شده در پالایشگاه های داخلی را نشان می دهد. افزایش مصرف نفت خام در داخل به معنی جایگزین کردن فراوری داخلی این کالا بجای خام فروشی است که در نتیجه آن اقتصاد کشور با بکارگیری نیروی کار و سرمایه در مدار بالاتری از توسعه قرار می گیرد.

در سال های 1385 تا 1390 با توسعه پالایشگاه های اراک، بندرعباس و لاوان میزان نفت خام مصرفی پالایشگاه ها به میزان 67 میلیون بشکه در سال افزایش پیدا کرد و در سال های 1390 تا 1395 با توسعه پالایشگاه تهران و احداث فاز اول پالایشگاه خلیج فارس میزان مصرف سالانه پالایشگاه های کشور به میزان 55 میلیون بشکه در سال افزایش یافته است.

همچنین در سال 1396 و 1397 با بهره برداری از دیگر فاز های پالایشگاه خلیج فارس 86 میلیون بشکه معیانات گازی بصورت خام به چرخه افزایش ارزش افزوده پالایشگاه های داخلی تزریق و اقتصاد کشور از مدار توسعه بهره مند شد.

افزایش فراوری، همچنین میزان واردات این محصولات بخصوص بنزین را کاهش داد که با توجه به تصمیمات قدرت های زورگو در طرح تحریم، در تعریف سیاست جایگزین واردات نقش مهمی در بی اثر و کم اثر نمودن بسیاری از نقشه های دشمنان داشته است.

یکی دیگر از صنایع مهم در کارخانه ای کردن نفت خام، احداث و توسعه صنایع پتروشیمی است. آمار های مستخرج از سال نامه آماری کشور نشان می دهد که وزارت نفت با فرایند احداث و توسعه مجتمع های پتروشیمی برای فراوری کالا هایی شامل پلیمر، مواد شیمیایی، آروماتیک، سوخت، کود و سموم فرایند صعودی در کارخانه ای کردن فراوریات داخل داشته است.

آمار های جدول شماره 2 نشان می دهد که رشد فراوری این محصولات در دوره زمانی 1385 تا 1397 تقریبا 200 درصد بوده است. مقدار صادارات نیز در همین دوره با رشد 236 درصدی نقش اصلی در تغییر ترکیب به نفع اقتصاد کشور و اشتغال داشته است.

جدول شماره 2- مقدار فراوری، مقدار فروش داخلی و مقدار صادرات شرکن ملی صنایع پتروشیمی واحد هزار تن

ماخذ: سالنامه آماری 1397

اقدامات اجرا شده نشان می دهد که برنامه ریزی های اجرا شده در زمینه کارخانه ای نمودن محصولات حاصل از نفت خام، نقش مهمی در اشتغال زایی و افزایش سهم کشور در بازار های جهانی داشته است و این فرایند می تواند در شرایط تحریم یا برطرف موانع حاصل از تحریم های ظالمانه با قدرت و دقت ادامه پیدا کند. ارزش دانش مهندسی و طراحی این طرح ها نیز از اهمیت بالایی برخوردار است.

*دکترای اقتصاد بین الملل

آژانس دور زمین: دور زمین | سفر به دور زمین هیچوقت اینقدر آسون نبوده! تور ارزان، تور لحظه آخری، اروپا، تور تایلند، تور مالزی، تور دبی، تور ترکیه